Z biznesowego punktu widzenia – zakup spółki z o.o. jak każda inwestycja – zaczyna się od decyzji strategicznej. Z prawnego punktu widzenia, proces ten wymaga przeprowadzenia dokładnego due diligence spółki – tak aby biznesowa decyzja była trafiona i oparta na rzetelnych informacjach.
Na wstępie wyjaśnić należy, że pojęcie „zakupu spółki” jest pewnym uproszczeniem. W rzeczywistości chodzi o zakup udziałów w kapitale zakładowym spółki z o.o., co skutkuje zmianą jej wspólników, a więc właścicieli.
Forma umowy sprzedaży udziałów oraz moment przejścia własności udziałów
Transakcja „zakupu spółki z o.o.” polega na zawarciu umowy sprzedaży udziałów [z angielskiego share purchase agreement, SPA]. Umowa sprzedaży powinna zostać zawarta w formie pisemnej z podpisanymi notarialnie poświadczonymi. Natomiast w przypadku, gdy umowa spółki z o.o. została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy udostępnionego w systemie teleinformatycznym, sprzedaż udziałów może być dokonana przy wykorzystaniu tego samego systemu i wzorców w nim udostępnionych – a oświadczenia stron są opatrywane podpisem elektronicznym kwalifikowanym, podpisem osobistym lub podpisem zaufanym.
Do przejścia własności udziałów dojdzie w chwili określonej w umowie. To od stron umowy zależy, czy własność udziałów przejdzie z chwilą zawarcia umowy czy może jednak z chwilą zaksięgowania ceny na rachunku bankowym sprzedającego, lub w innym terminie ustalonym przez strony. Wybór chwili przejścia własności udziałów jest ustalany w toku negocjacji i często jest wykorzystywany jako jeden z elementów zabezpieczenia zapłaty ceny za udziały.
Due diligence spółki – kluczowy etap transakcji
Badanie spółki nie jest obligatoryjnym etapem zakupu udziałów w spółce z o.o. I oczywiście zdarzają się transakcje, w których kupujący nie przeprowadza badania spółki ani jej sytuacji prawnej i finansowej. Najczęściej jednak są to transakcje nabycia udziałów przez dotychczasowego wspólnika lub współpracownika spółki, czyli przez podmioty, które co do zasady powinny być zaznajomione z sytuacją spółki. W takich transakcjach również ryzyko nabywcy jest przez niego znane i akceptowane.
Co do zasady jednak, w transakcjach przejęć spółek, nabywcą jest podmiot zewnętrzny, który zdecydowanie powinien przeprowadzić badanie due diligence spółki.
Due diligence spółki to badanie, które ma na celu weryfikację sytuacji spółki w zakresie określonym przez kupującego, co najmniej pod względem prawnym i korporacyjnym, podatkowym i finansowym oraz operacyjnym. Badanie powinno doprowadzić do weryfikacji potencjalnych ryzyk oraz wyboru optymalnej treści umowy sprzedaży udziałów i sposobu przeprowadzenia transakcji.
W ramach prawnego due diligence, kupujący powinien zweryfikować treść umowy spółki, jej strukturę organizacyjną, konieczność uzyskania zgód na nabycie udziałów, istnienie ograniczeń w rozporządzaniu udziałami, takich jak np. prawo pierwszeństwa czy pierwokupu czy też istnienie obciążeń na udziałach. Dodatkowo, powinna zostać zweryfikowana historia założycielska spółki, tak aby wyeliminować ewentualne ryzyka z wcześniejszych transakcji zbycia udziałów i potwierdzić nieprzerwany łańcuch skutecznych i ważnych czynności przeniesienia udziałów, zwłaszcza biorąc pod uwagę jawność dokumentów rejestrowych spółki i domniemania prawne z tego wynikające.
Należy również pamiętać – że spółka to nie tylko struktura organizacyjna, czy aktywa i pasywa zapisane w księgach rachunkowych. Spółka jako działające przedsiębiorstwo jest stroną różnorodnych stosunków prawnych, działa jako pracodawca oraz podatnik. Dlatego w ramach legal due diligence pożądane jest zweryfikowanie stosunków umownych spółki z klientami i kontrahentami, w tym w szczególności wynikających z umów długoterminowych, aspektów prawa pracy (treść i rodzaje umów, długość okresów zatrudnienia, liczba osób zatrudnionych), stosunków administracyjnoprawnych (decyzji, których spółka jest stroną, koncesji oraz okresu na jaki są wydane), przestrzegania obowiązków wynikających z powszechnie obowiązującego prawa jak ochrona danych osobowych, przestrzegania praw własności przemysłowej, obowiązków w zakresie szeroko rozumianego compliance korporacyjnego i wreszcie postępowań sądowych i administracyjnych, które są i które mogą być prowadzone przeciwko spółce.
Umowa sprzedaży udziałów – finalizacja transakcji
Wyniki badania due diligence stanowią punkt wyjściowy do przygotowania struktury transakcji nabycia udziałów, w szczególności wyboru rodzaju umowy, sposobów zabezpieczeń stron transakcji, chwili przejścia udziałów, zapisów dotyczących zakresu odpowiedzialności sprzedającego oraz warunków lub zadań, które sprzedający jest zobowiązany wykonać a które mogą determinować zawarcie umowy sprzedaży lub wpływać na cenę – zarówno przez mechanizmy zmniejszenia ceny zakupu, jak i przez dodatkowe bonusy, które mogą być wypłacone w przyszłości, w zależności od osiągnięcia określonych celów. .
Sam wybór rodzaju umowy i ustalenie warunków brzegowych jest dokonywany w toku negocjacji stron, a jego dobre przygotowanie wpływa na szybkość opracowania dokumentacji i zamknięcie transakcji. W zależności od ustalonych ryzyk, strony mogą od razu zdecydować o zawarciu umowy sprzedaży udziałów lub wybrać umowę przedwstępną sprzedaży udziałów, albo połączyć wybór umowy z określeniem warunków, po spełnieniu których przystąpią do umowy końcowej lub które spowodują przejście własności udziałów.
Etap wyboru rodzaju umowy, na podstawie której kupujący stanie się nowym wspólnikiem spółki z o.o. wymaga ścisłej współpracy prawników z klientem, i jest uzależniony od celów biznesowych stron transakcji oraz od koniecznych do zastosowania instrumentów prawnych w umowie. Dla kupującego istotne jest bowiem zamknięcie transakcji i nabycie udziałów w spółce – -natomiast zadaniem prawnika, powinno być zabezpieczenie interesów kupującego oraz zminimalizowaniemitygacja ryzyk wskazanych w raporcie z badania due diligence w szczególności w zakresie odpowiedzialności sprzedającego.
Podsumowanie
Zakup udziałów w spółce z o.o. jest procesem wymagającym nie tylko przemyślanej decyzji biznesowej, ale także szczegółowej analizy prawnej, podatkowej i operacyjnej. Dokładne przeprowadzenie due diligence pozwala na zidentyfikowanie ryzyk związanych z transakcją i odpowiednie zabezpieczenie interesów kupującego. Odpowiednia struktura umowy sprzedaży oraz precyzyjne ustalenie momentu przejścia własności udziałów stanowią kluczowe elementy skutecznego przeprowadzenia transakcji. Przedsiębiorcy, którzy planują taką inwestycję, powinni ściśle współpracować z prawnikami, aby przeprowadzić cały proces sprawnie i zminimalizować potencjalne ryzyko.