Informacje ogólne
Prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest jedną
z najbardziej popularnych formuł prowadzenia biznesu w Polsce.
Wynika to m.in. z regulacji przewidujących, że za zobowiązania spółki odpowiada spółka jako osobny podmiot prawny, a nie jej wspólnicy. To z kolei skutkuje przekonaniem, że w sytuacji wystąpienia problemów finansowych spółki i problemów z jej wypłacalnością, wierzyciele spółki są bezradni i pozbawieni możliwości zaspokojenia swoich roszczeń, zwłaszcza jeśli spółka nie dysponuje wystarczającym majątkiem. Taka zasada nie dotyczy jednak członków zarządu spółki – bowiem
w przeciwieństwie do wspólników są to osoby, które mogą ponosić odpowiedzialność za zobowiązania spółki.
Podstawa prawna i zakres odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o.
To właśnie art. 299 KSH daje podstawę prawną i reguluje sytuacje, w których członkowie zarządu spółki mogą ponosić odpowiedzialność za jej zobowiązania (§ 1), jak również wskazuje okoliczności, w których zarządzający mogą uwolnić się od tej odpowiedzialności (§ 2). Odpowiedzialnością z art. 299 KSH, oprócz należności głównej i odsetek, objęte są także koszty procesu i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonych przeciwko spółce, co oznacza, że w praktyce mogą prowadzić do pokrycia całego roszczenia i kosztów jego dochodzenia poniesionych przez wierzyciela.
Charakter odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o.
Odpowiedzialność członków zarządu ma charakter:
- osobisty
- subsydiarny – zależny od bezskuteczności egzekucji wobec majątku spółki,
- solidarny – możliwe jest dochodzenie roszczeń wobec każdego z odpowiedzialnych członków zarządu lub wszystkich łącznie, wg wyboru wierzyciela,
- nieograniczony – członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność całym swoim majątkiem, bez ograniczeń kwotowych,
- sankcyjny – według przeważającego poglądu w orzecznictwie odpowiedzialność ma charakter odszkodowawczy, ale pojawiają się również stanowiska, że jest to odpowiedzialność
o charakterze gwarancyjnej odpowiedzialności za cudzy dług – konsekwentnie jednak obejmuje ona wysokość niezaspokojonego roszczenia wierzyciela oraz poniesionych przez niego kosztów.
Podstawowe przesłanki odpowiedzialności członków zarządu spółki oraz podstawy egzoneracyjne
Z dyspozycji art. 299 § 1 KSH wynikają następujące podstawowe przesłanki odpowiedzialności zarządców spółki wobec wierzycieli za jej długi:
- istnienie niezaspokojonego zobowiązania spółki wobec wierzyciela, oraz
- bezskuteczność egzekucji wobec spółki.
Z punktu widzenia wierzyciela konieczność wykazania tych dwóch okoliczności stanowi podstawę
w dochodzeniu roszczenia. Dla wykazania istnienia roszczenia konieczne jest przedstawienie tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce. Z kolei wykazanie bezskuteczności egzekucji może polegać m.in. na przedstawieniu postanowienia o bezskuteczności egzekucji. W orzecznictwie sądowym ugruntowane jest stanowisko, że wykazanie zajścia przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie dysponuje majątkiem pozwalającym na zaspokojenie wierzyciela. Dowodem bezskuteczności egzekucji najczęściej jest postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z tego powodu, przy czym może to być również postanowienie wydane w postępowaniu prowadzonym przez innego wierzyciela. Okoliczność ta może być wykazywana również innymi dowodami.
Kwestia zaistnienia bezskuteczności egzekucji jest istotna dla wierzyciela przede wszystkim
w kontekście przedawnienia roszczeń wobec członków Zarządu.
Dla oceny zasadności powództwa przeciwko członkom zarządu, nie można pominąć analizy przyczyn egzoneracyjnych czyli uwalniających członków zarządu od odpowiedzialności. Wprawdzie, to na członkach zarządu będzie spoczywał ciężar ich wykazania i tym samym uwolnienia się od obowiązku zapłaty, jednak przygotowując powództwo należy ustalić szanse jego powodzenia.
Mimo istnienia niezaspokojonego roszczenia wierzyciela, członek zarządu może zwolnić się od odpowiedzialności w sytuacji gdy wykaże, że albo (a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek
o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu, albo (b) że nie ponosi on winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości, albo że (c) pomimo niezgłoszenia takiego wniosku wierzyciel nie poniósł szkody.
Wniesienie powództwa przeciwko członkom zarządu spółki z o.o.
Zatem dopiero wówczas, gdy w toku postępowania egzekucyjnego skierowanego do majątku spółki nie doszło do zaspokojenia wierzyciela, może on skierować powództwo o zapłatę należności wynikającej z tytułu egzekucyjnego do członków zarządu. Muszą to być osoby, które pełniły swe funkcje w czasie istnienia zobowiązania, a ściślej – istnienia podstawy tego zobowiązania. Oznacza to, że zakresem odpowiedzialności członków Zarządu objęte są także i te zobowiązania, które nie były jeszcze wymagalne w okresie pełnienia przez daną osobę funkcji w Zarządzie ale również te, których podstawy istniały przed powołaniem danej osoby do zarządu. Ustalenie prawidłowego kręgu osób odpowiedzialnych ma znaczenie dla wierzyciela i daje mu większe możliwości zaspokojenia roszczenia.
Postępowanie sądowe
Stwierdzenie spełnienia wskazanych powyżej przesłanek jest pierwszym krokiem pozwalającym na skierowanie powództwa przeciwko zarządcom spółki w celu dochodzenia roszczeń niezaspokojonych z majątku spółki. Należy jednak pamiętać, że wynik tego postępowania jest uzależniony również od tego, czy pozwani podejmą skuteczną obronę zmierzającą do uwolnienia się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki pochodzące z okresu pełnienia mandatu. Prawidłowe i skuteczne przygotowanie powództwa musi zatem opierać się również na analizie tych okoliczności oraz dowodów mogących prowadzić do ich zakwestionowania w toku postępowania sądowego.